Valorizacija antičkog grada Duklje u Podgorici

Arheološki lokolatitet Duklja (Diokleja) u Podgorici predstavlja neprocjenjivu riznicu materijalne kulturne baštine Crne Gore. Antički grad koji je bio smješten na ušću rijeka Zete i Morače je postao predmet interesovanja naučnika i arheologa tek s krajem XIX stoljeća. Nažalost, trenutno stanje ne krasi pohvalna slika koja pokazuje veliku nebrigu društva prema nekada raskošnom gradu.

Među prvima koji su započeli istraživanje na ovom lokalitetu je ruski naučnik Pavle A. Rovinski, koji je bio angažovan od strane crnogorskog knjaza Nikole I. Istraživanja koje je uradio Rovinski trajala su u periodu od 1890. do 1892. Njegova intencija je bila da arheološka istraživanja sprovode duž glavne ulice decumanus, kojom se i danas posjetioci kreću prilikom posjete lokalitetu, ali od strane Širalije (potoka koji se formira u piperskom reonu) gdje su se nalazila ulazna vrata sa zapadne strane u grad. Ova ulica je presječena postojećom željezničkom prugom koja je puštena u rad 1948. godine i dio decumanusa u zapadnom dijelu je danas fizički odvojen od ostatka glavne antičke ulice.

Nakon istraživanja ruskog arheologa uslijedila su istraživanja J.A.R. Munro-a sa engleskom ekipom arheologa 1893 godine. Tokom ovih istraživanja otkriven je poznoantički kompleks i srednjevjekovna krstoobrazna crkva u istočnom dijelu grada, bliže koritu rijeke Morače.

Od 1954. godine započinje sistematsko proučavanje Duklje koje se nastavilo do 1998. godine.

Početkom prvog stoljeća, na širokom ravnom platou veličine oko 25 hektara, između rijeka Zete, Morače i Širalije je osnovana antička Doclea. Lokalitet koji karakteriše prirodna zaštita je bio dodatno zaštićen moćnim bedemima, bastionima i kulama. Najmoćniji bedemi i kule nalazili su se na sjeveroistočnoj strani, debljine od 2-2,5 metara, koja je bila prirodno nezaštićena i koja je osim bedema imala i odbrambeni rov. Doclea je podignuta je na principima klasične antičke rimske urbanističe sheme koju determinišu dvije glavne međusobno ortogonalne ulice (cardo i decumanus) koje služe kao stožer za ostale ulice koje se protežu paralelno sa njima i na taj način formiraju kvadratne stambene blokove (šahovsku tablu). Na mjestu gdje su se dvije glavne ulice ukrštale nalazio se forum (gradski trg).

U okviru zahvata kojim upravlja Javna ustanova Muzeji i galerije Podgorice se nalaze sa sjeverne strane decumanusa Forim sa bazilikom i Kapitolni hram, dok sa južne strane decumanusa su Velike i Male terme.

Arheološki lokalitet Duklja je jedan od nesumljivo najznačajnijih lokaliteta iz doba antike u Crnoj Gori. Forum, Male i Velike terme i Kapitolni hram su trenutno vidljive i donekle prezentovane arheološke nepokretnosti. Ovi objekati su u različitim stadijumima raspadanja ili dovedeni do potpune neprepoznatljivosti. Interesantno je da ostaci Malih termi su bili veoma dobro konzervirani tokom šezdesetih godina, nakon arheoloških istraživanja. Vremenom, pod uticajem atmosferilija i vegetacije, stara konzervacija je popustila i terme su gotovo neprepoznatljive. Prilikom tih konzervatorskih radova dozidano je nekoliko redova kamena, ali nije riješen problem podnih površina pa je na njima izraslo rastinje koje podriva kamenu strukturu.

Velike terme su zadnji put konzervirane 2007-2008 godine,bez doziđivanja. I u slučaju ovog arheološkog objekta, neophodno je ponoviti konzervatorske mjere.

Nažalost, opšte stanje bedema Duklje sa svim pripadajućim ostacima arhitekture je više od zabrinjavajućeg. Nakon arheoloških istraživanja sprovodenih tokom 2009/10 i 2011godine, arheološko-konzervatorski tim izvršio je preventivnu konzervaciju novootkrivenih zidova i otkrivenog malog dijela mozaika koji se nalazio u dijelu Kapitolnog hrama. Sprovedene konzervatorske mjere čuvaju zatečeno stanje pronađenih struktura, ali su nedovoljne za prezentaciju i popularizaciju ovog lokaliteta.

Velike terme, Duklja, 3dvirtualheritage.me

Nasuprot termi na lijevoj strani glavne ulice nalazio se glavni gradski trg- forum sa bazilikom. Forum je pravougaonog oblika sa bazilikom na zapadnoj strani. Bazilika je bila podužna građevina sa tri broda osvijetljena odozgo, građena u monumentalnoj kamenoj konstrukciji, orjentisane sjever-jug i sa tri strane zatvoren trijemovima. Veći dio bazilike činio je jedinstven i svečano koncipiran prostor od koga su na kraćim stranama, dvijema tročlanim kolonadama, bile odvojene dvije manje prostorije. Iz sjevernog dijela se ulazilo u u jednu zatvorenu pravougaonu prostoriju sa polukružnom apsidom. Glavna fasada bazilike okrenuta prema trgu imala je dekorativnu kolonadu. Na epistilu bazilike sačuvan je dio natpisa koji govori o posveti ove građevine petnaestogodišnjem dječaku Flaviju Frintanu Balbinu, čija je pozlaćena statua na konju ukrašavala forum.

Zanimljivo je da snabdijevanje vodom vršeno vodovodom koji je vodu dovodio sa izvora Cijevne i čiji su ostaci vidljivi i danas, iako se grad nalazio pored Morače, Zete i Širalije. U istočnom dijelu grada, od IV vijeka, počinje da se izdvaja prostor na kome žive hrišćani. U tom dijelu su izgrađene crkve i velika episkopska bazilika. Iz ovog perioda potiče Podgorička časa ( danas se čuva u Ermitažu, Sankt Peterburg) , koja je u stvari široki stakleni tanjir sa oslikanim predstavama iz Starog i Novog zavjeta. Još jedna zanimljivost vezana za Duklju je da je na IV vaseljenskom saboru održanom u Halkidonu 451.godine se pominje Dioklijski episkop Evandros kao učesnik.

Na osnovu studije koju je izradila mr Magdalena Radunović, konzervatorka-savjetnica u Muzejima i galerijama Podgorice, predlažu se niz mjera i koraka kojima bi se uspostavlo bolje urpravljanje i valorizacija nad lokalitetom. Kao prvi korak se definiše otkup svih parcela koje su dio cjelovitog lokaliteta Duklje, a koje se i danas nalaze u privatnom vlasništvu. Zatim slijedi definisanje načina prezentovanja i upotrebe i buduće namjene pojedinačnih, do sada, otkrivenih objekata što proizilazi iz raspoloživog materijala kojeg čine jasni arhitektonski sklopovi i kamena plastika. Na osnovu njih je potrebna izrada konzervatorskih projekata rekonstrukcije pojedinačnih objekata (makar do nivoa njihove prepoznatljive visine). Time se ističu vizuru građevina čime bi one bile prepoznatljive, a lokalitet postao mnogo privlačniji za turiste.

Na osnovu dosadašnjeg iskustva i prakse se zaključuje da Duklja iako djelimično konzervirana nije zaštićena ukoliko se ne omogući redovno održavanje kroz turističku valorizaciju. Mjere zaštite su nedovoljne stoga je nužno konstantno razvijanje svijesti javnosti o značaju očuvanja arhitektonskog nasljeđa kao elementa kulturnog indentiteta.

U želji za budućim boljim odnosom i valorizacijom Duklje, pogledajte i bliže se upoznajte sa dijelom ovog bogatog arheološkog nalazišta kroz četiri digitalna modela koji su dio jedne mnogo veće cjeline poznate kao antički grad Duklja u Podgorici.

Digitalizacija Duklje je sprovedena u okviru projekta Digitalni svijet Meduna i Duklje koji je finasiran od strane Turističke organizacije Podgorice (TOP).