O gradskom jezgru Nikšića ( II dio )

Autor teksta: Dr Vladimir Bojković, dipl.inž.arh.

Za 41. broj časopisa Pogled

Od vizuelnih, simboličkih elemenata Nikšića svakako je najznačajniji objekat saborne crkve posvećene Sv. Vasiliju Ostroškom, koju je projektovao ruski arhitekta Mihail Timofejevič Preobraženski 1891. na zahtjev knjaza Nikole, a čija gradnja je trajala 15 godina. U neposrednoj blizini saborne crkve nalazi se Dvorac kralja Nikole, sagrađen 1900. godine po projektu Josipa Sladea.

Prostorni integritet

Posmatrajući urbano jezgro Nikšića možemo uočiti četiri uslovno rečeno morfološke komponente. Prva komponenta predstavlja dio grada koji se u većoj mjeri razvijao prema smjernicama regulacionog plana Josipa Sladea. Ovaj dio je na suptilan način povezan sa dijelom koji predstavlja površinu gradskog parka i drugu morfološku komponentu. Treća morfološka komponenta pripada funkcionalnom urbanizmu 50-tih, odnosno 60-tih godina, koja je solidno povezana sa urbanim jezgrom. Četvrta komponenta je data urbanim blokom koji još uvijek ima savremeno oblikovanje dato kroz objekte kolektivnog, individualnog i javnog karaktera. U oblikovanju ove morfološke komponente ne primjećuje se povezanost sa naslijeđenim obrascima.

Morfologija i urbanitet grada

Proistekao iz urbane morfologije, odnosno forme, urbanitet igra takođe značajnu ulogu kao element formiranja prostornog identiteta. Postoje mnoge definicije urbaniteta. Možemo reći da ovaj pojam predstavlja uređeni sistem urbanog pejsaža, uređeno jedinstvo urbanih elemenata grada. U urbanom jezgru Nikšića dominantan element urbaniteta predstavljaju ulice i kao najzastupljeniji element presudno utiču na formiranje slike grada odnosno njegov identitet. U zavisnosti od prostora koji obrazuju uočavaju se dva tipa ulica.

Prvi tip ulica generiše osjećaj zatvorenosti, koji je analogan doživljaju prostora sobe, dvorišta, trga. Objekti i ulica su nerazdvojni, zavisni elementi urbanog tkiva, pri čemu stvaraju zatvorene ambijente specifične atmosfere. Sa stanovišta formiranja identiteta ovo je poseban indikator istog. Ovaj tip ulica se obično vezuje za naselja i gradove formirane, najvećim dijelom, prije modernog urbanizma. Ovom tipu ulica pripadaju sve ulice užeg urbanog jezgra: ulica Marka Miljanova, Manastirska ulica, ulica Novaka Ramova, ulica Josipa Sladea, ulica Lazara Sočice, Njegoševa ulica i ulica Ivana Milutinovića.   

Drugi tip ulica grade slobodno-stojeći objekti i strukture, koji ne uspostavljaju adekvatan odnos sa okruženjem i generišu osjećaj kontinuiteta prostora. Ovaj tip ulica obično se vezuje za postulate modernog urbanizma. Ovom tipu ulica pripada bulevar Vuka Mićunovića i Vučedolska ulica kao pozitivan primjer.

Kontinuitet javnih urbanih prostora

Pored ulica i gradskog parka, javni prostori urbanog jezgra Nikšića odnose se i na dva trga, na Trg Save Kovačevića i Trg vojvode Šaka Petrovića. Duh jednog mjesta određen je njegovim materijalnim i nematerijalnim karakterisitkama. U materijalne karakterisitke spada sve ono što nas okružuje, svaki aspekt materijalnog datog mjesta počevši od njegove arhitekture i urbanizma u najširem smislu. S druge strane, nematerijalne karakterisitke odnose se na sjećanja ljudi, uspomene, umjetnost, istoriju, događaje značajne kako za zajednicu tako i za pojedince, sve one sociokulturne senzacije bitne za život ljudi.Duh mjesta grade ljudi a ljude gradi mjesto. U toj čudesnoj interakciji nastaje duša grada.

Silueta grada

Silueta grada ocrtava ne samo njegovu fizičku strukturu, doprinoseći vizuelnom identitetu grada, već ocrtava i koncentraciju odgovarajućih namjena odnosno funkcija koje se dešavaju u gradu. U silueti jednog grada možemo lako prepoznati vjerske aktivnosti na osnovu ocrtavanja vjerskih objekata u silueti, možemo prepoznati razne vrste poslovanja na osnovu ocrtavanja poslovnih, administrativnih zgrada i sl. Silueta grada, na prvi pogled može da prikrije sve ono što grad ruži i čini ga manje lijepim. Međutim, kada jednom počne, proces devastacije se rijetko odvija a da se ne prikaže i kroz siluetu grada. Na ovaj način se često surovo prikažu svi dokazi ljudskih djelovanja.

Silueta grada predstavlja možda najizraženiji oblik fizičke strukture grada, njegov najvidljiviji reprezent, i kao takva predstavlja posebno značajan dio urbane slike i prostornog identiteta. Silueta fizičke strukture grada, prije svega, je izraz niza individualnih i predominantnih jedinica, koje se kombinuju sa morfologijom terena u svakom datom primjeru grada. Žižne centralne jedinice u grupi ili pojedinačno razmještene po terenu aglomeracije daju makro-oblik urbanog tkiva, siluetu.

Silueta grada, kao posebna vizuelna senzacija i doživljaj svaki put može nanovo da se doživi u zavisnosti sa kog se aspekta posmatra, u zavisnosti od mjesta sa kojeg se posmatra i u zavisnosti od doba dana kada se posmatra. U tom smislu možemo razlikovati siluetu grada posmatranu po danu i siluetu grada posmatranu u toku noći. Jako zanimljiva je tzv. noćna silueta grada koja se bazira na specifičnom osvjetljenju i posebnim svjetlosnim efektima.