Genius loci - Prostor koji pripovijeda priču Uroša Toškovića

Nedavno je otvoren za javnost spomenik poznatom i veoma cijenjenom crnogorskom likovnom umjetniku Urošu Toškoviću. Autor skulpture je vajar Zlatko Glamočak, a rješenje prilazne staze sa postamentom osmislio je arhitekta Slavko Lekić. 

Ideja je bila da se osmisli uklopljena prostorna cjelina, koja će imati funkciju u edukativnom smislu, afirmativnom, atraktivnom ali i provokativnom. Prostor karakteriše jasna i svedena geometrija koja u prvi plan ističe skulpturu, spontanu trasu kretanja posjetilaca u odnosu na zonu šetalište, sa monohromatskom materijalizacijom uz dva tonaliteta boje, potpisom umjetnika i pojednostavljenim dječijim crtežom ribe iz vizure posmatranja potpisa.

Određivanje lokacije tj. pozicioniranje prilazne staze sa postamentom podrazumjevalo je više aspekata koje je bilo potrebno uzeti u obzir i objediniti ih. Naime, kao osnovne odrednice su se nametnule, neposredna blizina šetališta i obale, prostorne vizure (odnos-komunikacija sa budućim posmatračem, posjetiocem, korisnikom prostora), insolacija i orijentacija, kao i neposredno okruženje u okviru kog je umjetnik u prošlosti najviše boravio, naročito u ljetnjem periodu. 

Nakon detaljne analize lokacije, koja je autoru projekta jako dobro poznata, nastalo je nekoliko varijanti konceptualnog rješenja, uz paralelno istraživanje stvaralačkog opusa umjetnika. Nakon toga, vremenom se fokus preusmjerio na proučavanje umjetnikovih crteža, odnosno na istraživanje njihove oblikovnosti i geometrije. Lekić je nastojao da prenese linijske forme sa umjetnikovih crteža (koje u mnogim slučajevima podsjećaju na dječije crteže oslobođene od bilo kakve formalnosti) na arhitekturu, odnosno geometriju prilazne staze sa postamentom, pritom vodeći računa o proporcijama buduće skulpture i njenim vizurama. 

Tokom procesa istraživanja, Lekić je vremenom naišao na Toškovićev crtež “Suncokreti” iz 1953. godine, koji u jednom dijelu prikazuje geometrijski pravilnu formu, koja se sastoji od više trougaonih elemenata koji se sužavaju u perspektivi, što je autora asociralo na stazu, formiranu od jedra. 

Analizom trougaonog elementa u prostoru, kao i njegove multiplikacije i dosljednog prilagođavanja terenu i pravcima kretanja, Lekić je nastojao formirati jednu arhitektoničnu cjelinu. Kao spontani dječiji crtež, nametnula se forma pojednostavljenog crteža ribe pravilne geometrije (gledajući prostor u osnovi, ali i iz raznih uglova perspektive), kao reakcija na opus umjetnika i kontekst okruženja “genius loci”.

Ideja je bila da se osmisli nekonvencijalno rješenje, koje bi podražavalo duh umjetnika i djelovalo provokativno u oku posmatrača što bi probudilo želju za daljim istraživanjem. U vezi sa prethodno navedenim, do skulpture, postamenta i platoa oko skulpture, pristupa se stazom koja nema direktan pravac pod uglom od 90 stepeni u odnosu na šetalište. Umjesto toga, uglovi od 45 stepeni formiraju pravce kretanja, geometriju staze i prostor oko skulpture, čime se želi distancirati od konvencionalnog pristupa osmišljavanja prostora. 

Prilazna staza sa postamentom je zamišljena kao svedena, minimalistička forma u prostoru, jasne geometrije, naglašenih kontura/bordura kao skice konstruktivnih elemenata od kojih je sačinjena, uz težnju da u svakom trenutku u prvom planu bude skulptura. Materijalizacija staze sastoji se od štampanog betona za završnim pigmentom u dvije boje, sivoj i bež sa integrisanim oborenim ivičnjacima i obodnim gredama. Ivičnjaci i grede su neophodni zbog blizine mora i opasnosti od erozije tla u širem okruženju. Dilatacijama koje se nalaze na pozicijama bordura postignut je kompromis i racionalan pristup formiranja obaveznih dilatacija i planiranih prelaza geometrijskih elemanata koji sačinjavaju stazu u cjelini. 

U konstruktivnom smislu, staza je rađena na “nabijenoj podlozi” uz postavljenje kompozitnih armaturnih mreža kao konstruktivnog veznog elementa. Zona ispod postamenta je dodatno ojačana armaturnom mrežom. Kompletan plato i staza su u blagom padu u odnosu na šetalište i pristupnu zonu, čime je izbjegnuto formiranje stepenika usljed prilagođavanja postojećoj konfiguraciji terena. Takođe, na taj način je regulisano usmjeravanje atmosferskih voda, čime bi se u budućnosti izbjeglo eventualno zadržavanje vode u određenim zonama. 

Za razliku od prilazne staze sa platoom, postament je pričvršćen dodatnim ankerima za plato, te na taj način formira dodatnu borduru u odnosu na plato. Postament je izrađen od rezanog kamena/stijene, koji je otporan na uticaj neposredne blizine mora. Kamena stijena je polirana, oštrih pravilnih ivica (u kontekstu oblikovnosti staze), sa uklopljenom materijalizacijom sivih elemenata prilazne staze, čime je formalizovan pokušaj prikaza svijetle i tamne strane umjetnika, svjetlosti i sijenke u prostoru.