Vjetrohvati, prirodna ventilacija drevnih civilizacija

Vjetrohvati su konstrukcije slične dimnjaku čija je osnovna uloga prirodna ventilacije tj. dovođenje i odovđenje vazduha. Smješteni su visoko iznad objekta i prije nekoliko hiljada godina su služili za pasivno hlađenje objekata. Karakteristični su bili na području sjeverne Afrike i Bliskog istoka. Neki istoričari i arheolozi tvrde da su izumitelji vjetrohvata bili Persijanci. Do zaključka su došli istraživajući ruševine persijskog hrama (3000  p.n.e) gdje su našli strukture slične dimnjaku ali ne i prisustvo pepela. Sačuvani iranski vjetrohvati ostaju kao podsjetnik na to kako su se drevne civilizacije prilagođavale ekstremnim uslovima koji vladaju u pustinji. 

Tokom godina su vjetrohvati postajali sve popularniji pa su se vještine persijskog graditeljstva prenijele na ostale zemlje Bliskog istoka, zapadne i centralne Azije i sjeverne Afrike. Međutim, svaka zemlja je prilagodila dizajn vjetrohvata lokalnim uslovima kako bi imali što veću efikasnost. 

Princip funkcionisanje vjetrohvata

Vjetrohvati su pravljeni od gline, drveta ili opeke i pozicionirani su visoko iznad kuća, džamija ili djelova objekata koji služe za skladištenje hrane. Imali su otvore sa jedne strane koji su bili okrenuti u pravcu kretanja lokalnih vjetrova kako bi ih što efikasnje sprovodili do unutrašnjosti ojekta. Cilj je bio „uhvatiti“ svježi povjetarac i sprovesti ga prema unutrašnjosti. Hladniji vazduh koji dođe do unutrašnjosti potiskuje topli vazduh koji se počinje kretati naviše i izlazi kroz otvore koji se nalaze na suprotnoj strani od otvora za dovođenje vazduha. U predjelima gdje nema svježeg povjetarca vjetrohvati služe kao dimnjaci i samo odvode topli vazduh iz unutrašnjosti objekta. 

Vjetrohvati su u odnosu na lokaciju imali različiti dizajn. Tako su građeni pravougaoni, višeugaoni ili u nekom slućaju cilindrični vjetrohvati. Oni su takođe mogli imati različit broj otvorenih strana, otvora i komora. Tradicionalni vjetrohvat je pravougaonog oblika sa četiri otvora sa svake strane i sa četiri komore za sprovođenje vazduha. Kombinacije visine vjetrohvata, broja otvorenih strana, broja otvora i broja komora je određivala stepen njegove efikasnosti. 

Ukoliko se vjetrohvat nalazi na lokaciji gdje vjetar duva samo u jednom pravcu onda je dovoljno imati otvorene dvije strane, jednu za dovođenje svježeg vazduha i drugu za odvođenje toplog vazduha. Ukoliko se pravac duvanja vjetra promjenjiv onda je potrebno otvoriti više strana vjetrohvata kako bi se prilagodilo svakoj prilici. Vjetrohvat moži imati otvorenu samo jednu stranu kada služi samo za dovođenje svježeg vazduha. 

Često su se vjetrohvati pravili iznad kanala koji se nalazio ispod nivoa objekta i služio za snadbijevanje pijaćom vodom. Kanal sa vodom je imao otvor za dovod toplog vazduha koji se u dodiru sa zemljom i vodom hladio na putu do unutrašnjosti objekta. Kada bi došao do unutrašnjosti objekta zajedno sa svježim vazduhom iz vjetrohvata bi potisnuo topli vazduh. NA ovaj način se održavala optimalna temperatura u objektima. Obično se kanalu sa vodom pristupalo iz podruma do kojeg sunčeva svjetlost nije dopirala i koji je služio za skladištenje hranejer je u njemu temperatura bila najniža.