Zaključak sa BIGSEE AWARDS 2022: Najbolja arhitektura dolazi iz zemalja trećeg svijeta

U Ljubljani je 05. maja, u Cankarjevom domu na Trgu Republike održana manifestacija dodjela BIGSEE nagrada koja je okupila učesnike, posjetioce, predavače i nagrađene iz različitih krajeva Evrope. BIGSEE prati arhitektonsku produkciju na različitim poljima: od arhitektonskih objekta, realizacija enterijera, turističkog, proizvodnog/predmetnog, modnog dizajna, preko realizacija ostvarenih u drvetu do vizionarskih projekata, koji su uglavnom realizovani na evropskom kontinentu. Tako da među učesnicima, predavačima, prezenterima i nagrađenima su dominantno bili arhitektonski timovi koji ostvaruju svoju arhitekturu ili projekte u srodnim disciplinama na područijima Njemačke, Austrije, Češke, Slovačke, Mađarske, Rumunije, Bugarske, Slovenije, Hrvatske, Srbije, Crne Gore, Italije, Albanije, Sjeverne Makedonije, Grčke, Malte, Kipra. 

Ipak, osoba koja je obilježila BIG SEE AWARDS manifestaciju je finski arhitekta i teoretičar arhitekture Juhani Pallasmaa, koji za sebe ne voli reći da je teoretičar nego pisac. Iako u svojoj 86. godini (i uz ljekarsku saglasnost da može putovati/ napustiti Finsku tri puta tokom godine), Juhani Pallasmaa je odlučio uveličati događaj u Ljubljani, vješto i ubjedljivo vodeći svoje slušaoce ili sagovornike kroz svoj perceptivno-misaoni tok o arhitekturi. U Ovalnoj sali Cankarjevog doma, u suterenu objekta u odnosu na prizemlje gdje su se dešavala druga predavanja i prezentacije, održao je svoje prvo predavanje na temu “From Space to Place – existential meaning in architecture” (Od porostora do mjesta – egzistencijalno značenje u arhitekturi). Predavanja je obuhvatalo i sistematizovalo njegov misaoni opus izrečen u nekim od njegovih objavljenih knjiga kao što su: The Thinking Hand – Existential and Embodied Wisdom in Architecture (Misleća ruka – egzistencijalna i otjelotvorena mudrost u arhitekturi ), The Embodied Image - Imagination and Imagery in Architecture (Utjelovljena slika – mašta i slike u arhitekturi) i The Eyes of the skin – Architecture and Senses (Oči kože – arhitektura i čula).

Kao izuzetan orator i predavač, Pallasmaa je svoje predavanje podijelio na nekoliko segmenta. Krenuviši od “Arhitekture kao riječi”, preko “Nastajanja mjesta” nastavio je sadržajno otvarati nova poglavlja: “Vezivanje i pripadanje”, "Posredovanje izmeću materijalnog i mentalnog", “Identitet mjesta”, “Kapitalizovana estetika”, “Sintetičko, čulno, tjelesno prepoznavanje”, “Kondezovana memorija”, “Domaće mjesto”, “Umjetnost i nauka - urgentnost za humanošću”, “Oblik naselja kao slika svijeta”, “Ljudski pejzaž”, i “Doživjeti mjesto”. 

Ono što čini Pallasmino viđenja o arhitekturi još ubjedljivijim i vjerodostojnijim je filozofsko-analitički pristup koji je potkrijepljen i obogaćen citatima i mislima drugih autora najviše sa polja fenomenologije, filozofije i umjetnosti. Pallasmaa referiniše na Maurice Merlean-Ponty, Karsten Harries, Gaston Bachelarda, Johna Deweya, Semira Zekija, Edwarda O. Wilsona, ali svakako tretira i svoje arhitektonske savremenike Kennetha Framptona i Petera Zumtora, međusobna mimoilaženja posebno na polju kritičkog regionalizma. 

I upravo je drugo predavanje, ili razgovor sa moderatorima i voditeljima BIGSEE AWARDSa bio nastavljen na temu kritičkog regionalizma i ovogodišnjeg dobitinika Pritzkerove nagrade. Pallasmino viđenje kritičkog regionalizma nije afirmativno, što je prvenstveno kritika upućena ka Framptonu, kao nekom ko je “skovao” značenje iza takve sintagme, smatrajući ga previse romantizovanim. Izgleda da takav stav proističe iz “kvaziestitičkog izbora u vezi sa kapitalističkom estetikom” koja je sveopšte prisutna, a koja je, kao što je i prethodno navedeno, jedna od tema kojima se Pallasmaa bavi.  

Jednim dijelom zbog toga, a većim zbog svega onog što promišlja, Pallasmaa se osvrnio na savremena zbivanja i tokove u arhitekturi, na zapadnu civilizaciju koja se našla u ćorsokaku, intezivno razvijajući metode i tehnologije kojima nikako da da “ono parvo” značenje u arhitekturi. Kao neko ko je jedno vrijeme svoje arhitektonske prakse proveo u Africi, osvrnuo se i na ovogodišnjeg dobitnika Pritzkerove nagrade, afričkog arhitektu Diébédo Francis Kéré, čiju arhitekturu je uveo u globalni kontekst, što ona i jeste, zaključujući da najbolja arhitektura dolazi iz zemalja trećeg svijeta.

Na ostalim pozornicama Cankarjevog doma u prizemlju, ostali predavači su predstavljali svoje prakse koje su uglavnom nastajale u kontekstu onoga što poznajemo kao zapadna kultura o kojoj je Pallasmaa i govorio. Ceremonija dodjele BIGSEE nagrada je kasnije nastavljena u Union hotelu u Miklošičevoj ulici. Ovogodišnji događaj dodijela nagrada bi se mogao sumirati citatom Merlean-Ponty koji je Pallasmaa koristio u svom predavanju: We came not to see the work of art, but the world according to the work (Nismo došli da vidimo umjetničko djelo, već svijet prema djelu).