Strategije evropske prakse: Novi modeli kolektivnog stanovanja (II dio)

Autor teksta: Petar Rakočević, dipl.inž.arh.

Za 41. broj časopisa Pogled

Prvi dio teksta možete pročitati na link-u

Kolner Bret, Messing 

Muller Arno Brandlhuber & Bernd Kniess + b&k                                                       

Cologne, Njemačka 1997-2000.

O mogućnostima formiranja komunalnih zajednica na nivou objekta razmišljao je tim pod vođstvom profesora Brandlibera, na projektu višestambene kuće u Kelnu, koji je devedesetih godina pretrpio značajnu promjenu strukture stanovništva. Kao rezultat potrebe doseljenika za prostorima koji bi artikulisali životne i radne aktivnosti na jednom mjestu – došlo je do nastajanja posve novog organizacionog tipa objekta.

Arno Brandlhuber poznat je široj javnosti po dugogodišnjim izučavanjima modela stanovanja koja savremenom čovjeku nude adekvatan okvir za izvođenje dnevnih rituala. Početkom novog milenijuma, ponovna aktualizacija sistema gankova – otvorenih hodnika sa kojih se pristupa stambenim jedinicama – omogućila mu je strukturiranje objekta u ulici Kolner Bret Strasse, u okviru kojeg bi svaku od dvanaest jedinica „podredio“ sistemu tipskih modula. Apartmani su određeni kroz srastanje dva volumena; horizontalnog (rezervisanog za ekonomske sadržaje i noćni blok), i jednog vertikalne orijentacije (u većini slučajeva namijenjenog dnevnom salonu ili prostoru za rad). Relativno novom društvenom sloju bilo je potrebno ponuditi fleksibilnu matricu koja bi valorizovala prostorne kapacitete i optimizovala njihovu stambenu sredinu. U toj raspodjeli elemenata vanjski hodnici na sjevernoj fasadi ponašaju se kao upadljiv dio gradske infrastrukture; no, i dalje intimizirani, oni ostavljaju potencijal za interakciju susjeda, spontani susret na otvorenom i razgovor. 

Autorska zamisao ovdje prevazilazi i naizged rigidni modus operandi zgrade, u kojem svaki od apartmana ima predodređene kvalitete i način upotrebe, podjelu sektora i njihovu orijentaciju. Opšta prognoza projektantskog tima jeste da će u bliskoj budućnosti – u potrazi za ekonomičnijim sistemom organizacije – pojedinačni vlasnici početi da sjedinjuju jedinice, formirajući na taj način neki novi oblik komunalnog uređenja. (Potreba za naseljavanjem prostora višeg stepena komfora jedan je od osnovnih civilizacijskih principa, koji bi se u ovom scenariju mogao ostvariti kroz što smisleniju interakciju sa fasadnom ravni i zonama gankova, kao i njihovu prenamjenu.)

Brunnenstrasse 9

Arno Brandlhuber + Emde, 

ERA, Burlon

Berlin, Njemačka, 2007-2010.

Sistem srodan onome primijenjenom u Kelnu prepoznajemo i na projektu nastalom deceniju kasnije, u središtu istorijskog jezgra Berlina; ali u daleko restriktivnijim uslovima prostorne politike. Budući pod snažnim uticajem agende Kritičke rekonstrukcije (kritische Rekonstruktion), izdate od strane Nacionalnog odjeljenja za urbani Razvoj, veliki broj kupaca je doživljavao ovu promenadu kao nepogodnu za konvencionalne investicije. Vlasnik i prvobitni korisnik objekta Brunnenstrasse 9, profesor Brandliber, uprkos tipološkim okvirima uspio je ne samo da u zatečenom (pred)vidi prostor hibridne namjene, koji bi po njegovom iseljavanju postao mjestom slobodnog okupljanja lokalnih mladih umjetnika, već i da razvije strukturu, čiju bi ekscentričnu pojavnost i organizaciju opravdavao veoma radikalan – na trenutke krajnje ironičan – stav upućen regulativama centralne gradske oblasti.

Kuća koja je već krajem 2016. godine postala zajednički prostor omladine, nudi sve funkcionalne kvalitete potrebne za njihov boravak i rad, ali i u određenoj mjeri naslućuje ulogu same umjetnosti unutar lokalnog upravnog konteksta: prkos u odnosu na represivne aparate centralizovanih sistema, promovisanje individualnih i kolektivnih sloboda, te njegovanje originalnog kreativnog izraza. Određen kao dio uličnog niza, to je objekat unutar kojeg je zastupljena podjela prostora isključivo na osnovu denivelacija etažne ploče. Centralno jezgro sačinjeno je od kanala za lift i sanitarnog čvora koji obilježavaju Sistem gankova, u ovom primjeru bio je podređen standardima za požarnu zaštitu objekta u gusto naseljenim područjima. 

Njegova nepredvidljiva forma i konstruktivne datosti nedvosmisleno koketiraju sa numeričkim parametrima za projektovanje evakuacionog stepeništa na otvorenom. Uslovno rečeno, ovaj gest možemo tumačiti i kao svojevrsnu karikaturu jednog od arhetipskih graditeljskih elemenata, koja teži održavanju socijalnog balansa u odnosu prema uniformisanom zakonodavstvu. Da se zaključiti: društveni aktivizam sa aspekta arhitektonskog intervenisanja postaje prioritetnim interesovanjem novih praksi. Bilo da se radi o idealizovanim, ili o modelima primjenjivim u stvarnim uslovima, ne smijemo zanemariti činjenicu da „rvanje“ sa legislativom u korist bogatstva prostornog doživljaja ne smije biti svedeno na podražavanje šematskih rješenja.

Sergison Bates Architects 

London, Engleska, 2014-2022.

Pristup više zasnovan na tradicionalnim principima organizacije i geometrije prostora, predvodi tim sa sjedištem u Londonu, koji kao jedan od osnovnih pokretača izdvaja važnost održavanja istorijskog kontinuiteta – i to ne samo kroz karakterističnu oblikovnost, upotrebu lokalnih graditeljskih materijala, ili tehnika obrade istih, već kroz odlučan stav o generisanju humanih sadržaja. Hampstead manson block posljednji je u nizu razvojnih kompleksa čije unutrašnje mehanizme možemo nesmetano tumačiti kroz plansku osnovu. Na prvi pogled haotična mreža srodnih prostorija postepeno otkriva svrsishodnu ideju nadovezivanja soba – inače međusobno sličnih u površini, katkad obliku, proporciji, prohodnosti. Viđenje stambene jedinice kao mozaika individualnih prostornih sekvenci očigledna je zamisao koja stoji iza ovog konstrukta. 

Premda odsustvo koridora donekle naglašava viziju budućih korisnika – čija svakodnevica biva premrežena iskustvima salonskih susreta, enfaladama i boravcima po obodnim salama umivenim dnevnom svjetlošću – gotovo da ne možemo prepoznati niti jedno pravilo, matricu ponavljanja, ili automatizovani sistem po kojem se javljaju funkcionalni principi. Da se jedino naslutiti da mnogim od kutaka možemo pridružiti više dugoročnih namjena, i da je dinamika plana sa jasno naglašenim salonima-trgovima jedan od najvećih kvaliteta. (Ovaj fenomen autori dodatno objašnjavaju terminom Living from the center.)

Iz teorijskih zapisa Stivena Bejtsa (Steven Bates) doznajemo da zgrada velikim dijelom pokušava ostati dosljedna principu inteligentnog ruiniranja – što je proizvod promišljanja koncepata održivosti građenih struktura u kontekstu cirkularne ekonomije. Postupak se zasniva na prognoziranju upotrebe kuće, njene postepene razgradnje, prenamjene ili ponovne upotrebe gradivnih materijala. U tom procesu, konstruktivni sklop je od primarne važnosti, odnosno matični sloj u odnosu na koji se prilagođavaju sistemi servisnih instalacija, fasadne obrade i namještaja. Iz tog razloga uviđamo strateški postavljene nosive zone po obodima, kao i mnogougaona stepenišna jezgra okružena instalacionim pozicijama u središtima – na taj način ostaje dovoljno prostora za rekompoziciju osnove. Ovaj princip postaje dijelom kuće kao takve, čije pozitivne kontradikcije nisu rezultat samo upotrebne nužnosti, nego i napora arhitekata da stvaraju prostore u novim okolnostima, još uvijek inspirisane senzibilnim doživljajima tradicionalnog grada. (Grada čije, katkad i nostalgično, sjećanje pokušavaju sačuvati kroz stalno promišljanje osnovnih kvaliteta evropskog urbanog mjesta.) 

On and around architecture”, Bejts u razgovoru sa Rogerom Dinerom (Roger Diener) govori o nedostatku dugoročne vizije među projektantima na kontinentalnom nivou. Emotivni naboj i čovjekomjernost mjesta koje pamtimo kao izuzetne primjerke civilizacijskih dostignuća, dobrim dijelom su proizvod opšteg konsenzusa unutar graditeljske zajednice. Na koji način doživljavati ulogu arhitekte u društvu, kako uspješno održavati kontinuitet u okolnostima hiperprodukcije beživotnih jezgara – i na kraju krajeva – kako graditi kuće, neka su od pitanja čije odgovore treba tražiti u kolektivnom iskustvu zajednice. 

Razumije se da je u slučaju tradicionalnih stilova stabilna kulturna matrica igrala krucijalnu ulogu (Alen de Boton), kao i to da smo ukidanjem kanona, pored uslovne liberalizacije graditeljskog izraza, otvorili nepremostiv jaz između većine korisnika i arhitekture kao takve. Iz tog su razloga nebrojeni napori ponovnog uspostavljanja prisnog odnosa sa pojedincem i gradom kao cjelinom ostali na nivou entuzijastičnih pokušaja. Odgovori na pomenute probleme, tvrdi Bejts, nalaze se u individualnim naporima talentovanih pojedinaca, koji su u stanju da kanališu sopstvenu sliku grada na nivou objekta. Samo tako je moguće na kontrolisan način tumačiti autohtone uslove jednog mjesta i njegovih žitelja. 

Prakse istaknute u ovom tekstu uče nas mnogo čemu, ali nijedna od njih ne nudi cjelovitu sliku uslova u kojima živimo. Na koji način ćemo oblikovati budućnost evropskih gradova – u skladu sa kojim kulturnim vrijednostima i političkim tendencijama – pitanje je za svakog arhitektu ponaosob. Tipologija kolektivnog stanovanja ustrajno koketira sa kontradiktornim aspektima modernog društva već nekoliko vjekova, i kao takva bi morala konačno postati ušćem mnogih napora stručne javnosti. Svijest o pomenutoj problematici očigledno postoji, ali je nažalost i dalje vezana za rijetke izuzetke spremne na rizik u cilju iznalaženja prikladnijeg modela za život. Prihvatiti i promovisati takvu ideju o integralnom doživljavanju prostora trenutno predstavlja jedan od važnih koraka. Za početak, biće dovoljno postaviti prava pitanja, odrediti jasne vizije, ciljeve u skladu sa društvenim okolnostima – a zatim tražiti odgovore kroz proces služenja zajednici kojoj neminovno pripadamo.