Strategije evropske prakse: Novi modeli kolektivnog stanovanja (I dio)

Autor teksta: Petar Rakočević, dipl.inž.arh.

Za 41. broj časopisa Pogled

Život u zajednici jedan je od preduslova za stvaranje i održavanje stabilnih društvenih sistema. Potreba za arhitektonskim i urbanim prostorima koji na inteligentan način uspostavljaju optimalne relacije između čovjeka i njegovog okruženja time su neprestano u žiži interesovanja projektantske struke. Štaviše, način na koji pristupamo promišljanju potreba korisinika jedan je od ključnih faktora za razumijevanje uloge arhitekture kao vida kulturnog aktivizma. 

U skladu sa tim viđenjem stvari, tipologija kolektivnog stanovanja ističe se kao važna karika u opažanju socijalne stvarnosti, ali i svih njenih kompleksnosti. Izložena uticajima od strane zakona ekonomije i interesnih sfera, ona prolazi kroz brojne preobražaje, uvijek težeći ispunjavanju uloge egzistencijalnog preduslova, tj. skloništa, te interakciji sa ljudskim duhom u cilju širenja mentalne slike sredine u kojoj živimo.

Mnoga su pitanja koja se javljaju kao posljedica faktora uticaja koji određuju položaj jedinke unutar takve zajednice, ali se sistematično daju sažeti u sljedećem: Da li su prostorne logike prigrljene od strane savremenih projektantskih praksi u skladu sa čovjekovim potrebama? Odgovor na ovo pitanje podrazumijevao bi podrobnu studiju kulturoloških strujanja u vezi sa određenim kontekstom, a u skladu s tim i analizu guste mreže individualnih relacija. Ali, čini se da je za početak dovoljno predstaviti neke od relevantnih praksi, koje potvrđuju navedenu sumnju; to da tipološke i strukturalne odlike raspoloživih modela ne odgovaraju navikama, životnom stilu i očekivanjima zajednice. 

Uzmemo li u obzir činjenicu da se više od 45% objekata sagrađenih u protekloj deceniji svrstava u kategoriju višeporodičnog stanovanja, shvatićemo da očita tenzija između korisničkih očekivanja i bivalnog okruženja nije problematika koja se smije ignorisati. U takvoj konstelaciji odnosa, od velikog je značaja aktivno izučavanje dostignuća projektanstske produkcije, koja pokušava da regeneriše odnos između društva i arhitekture kao ogledala kolektivnih prioriteta. Zato je primarna uloga ovog teksta upravo predočavanje vizionarskih iskoraka na polju navedene tipologije. Strategije kojima se koristi kontinentalna evropska praksa u tom slučaju se izdvajaju kao najpogodnije za razumijevanje novih - i nadasve održivih - modela funkcionisanja unutar zajednice. Kako graditi i misliti u okvirima grada, njegovih artefakata i relacija, prioritetna su interesovanja timova koji eksperimentalnim radom pokušavaju adresirati teme održavanja istorijskog kontinuiteta, durabilnosti strukture, kontekstualizacije objekata, nadovezivanja na graditeljske tradicije, ali i mnoge druge.

Steinwisstrasse Wohnhaus

Edelaar Mosayebi Inderbitzin Arhitekten Hotingen, Cirih, Švajcarska, 2011-2015.

Projekat zgrade za kolektivno stanovanje u Hotingenu (Cirih) markantan je primjer koji ukazuje na mnoštvo prostornih kvaliteta često zanemarenih u okolnostima bezuslovno podređenim tendencijama tržišta. Umjesto rigidne raspodjele sadržaja, kompozicija svake od stambenih jedinica prije ističe bogatstvo iskustava nastalih u spontanom sučeljavanju prostora. Izuzimajući ozidane segmente intimnih zona, preostala površina apartmana menadrira, omogućujući konstantne prenamjene programa. Strogo tranzitni koridori ovdje su odmijenjeni prostranim hodnicima koji se postepeno izlivaju u površine predočene dnevnim aktivnostima, otvorene ka visokim zasadima u vrtu. Odsustvo funkcionalističkih normi ili očekivanih geometrijskih klišea ni u jednom trenutku ne naslućuju nedostatak autorske kontrole. Upravo suprotno: izučavanjem plana dolazimo do zaključka da svaka od jedinica obiluje suptilnim tragovima umješnosti i empatije prema korisnicima.

Iako tipizirana, stepeništa su usklađena sa opštim svjetonazorom, što otvara široku lepezu odnosa svjetlosti i sijenke, praznine i punoće, perciptivne kompleksnosti ili odsutnosti iste. Ova pozitivna tenzija vodi ka viđenju kuće kao sigurnog skloništa intime, dnevnih i noćnih rituala, života u porodičnom okruženju. Dakle, arhitektura prevazilazi ulogu pasivnog okvira za život i postaje ključ za razumijevanje ljudske duhovnosti. (Na kraju krajeva, ona pruža mogućnost spoznavanja ili usložnjavanja ljudskog iskustva u fizičkom prostoru, što ističe jedan od najvažnijih zadataka umjetnosti).

Jasno je takođe da jezik kojim se kuća predstavlja nadilazi banalnosti intelektualnih dogmi. Gotovo da možemo pratiti nevidljive ožiljke razvoja cjeline, čija logika prepoznaje isključivo zakon duboke naklonosti prema opštem bivalnom komforu. Dokazuje se da je uprkos strogim regulativnim restrikcijama ciriškog kantona moguće graditi u skladu sa iskonskim čovjekovim potrebama, a sa druge strane tumačiti relacije aktuelnih tektonskih sistema. Konačna struktura u krajnoj mjeri potvrđuje ovu opasku, javljajući se u vidu organske cjeline - rezultata podređenosti projektantske ruke inerciji prostora koji nastaju sukcesivnim putem.

Prema uvjerenju Kristijana Inderbicina (Christian Inderbitzin), pedagoška praksa na katedrama širom Evrope predstavlja jedan od istaknutih momenata u dostizanju arhitektonske zrelosti. Kao značajan rezultat dugogodišnje posvećenosti mladim generacijama ističe se i publikacija Forme življenja (Forms of living) sa fakulteta u Lozani. Ona obuhvata izbor semestralnih meditacija iz 2015. godine, sa fokusom na eksperimentalne tipove stanovanja u kontekstu gustih urbanih jezgara. Projekti predloženi od strane grupa dominantno su ustremljeni ka razumijevanju pojma komune – za čiju sve učestaliju primjenu traže utemeljenje u ekonomskoj slici grada. Rad autorskog tima Nine Bleder i Stefani Ru (Nina Blatter, Stephanie Roux) izdvaja se po radikalnom koncipiranju društvene dinamike, tj. prepoznavanju okolnosti u kojima bi tradicionalna ograničenja bila potencijalno anulirana – nadomještena novom strategijom obitavanja zajednice u malom.

Zgrada je određena sekvencama paralelno postavljenih zidova između kojih se odvija život ukućana, raspoređen po spontano nagoviještenim sadržajima. Mreža prostorija počiva na djelimičnom odsustvu ideje porodične privatnosti, dok se održivost datog sistema prepoznaje u prisnom odnosu pojedinaca u kontaktnim zonama apartmana. Izuzev formalno definisanih ulaza, plan ne nudi jasnu razliku između trpezarije jednog stana i spavaće sobe drugog, individualnih terasa i zajedničkog prostora za objed. Transparentne pregrade garantuju svega najniži stepen privatnosti i materijalne sigurnosti u kritičnim pozicijama. Ipak, i kao takve se nesmetano daju ukloniti zarad prilagođavanja prostora, otkrivajući matricu koja u odsustvu opreme postaje višenamjenskim poligonom.

Jasno je da je ova logika nastavak ideje o kolektivizaciji javnog gradskog prostora, inače vitalnog segmenta političke strategije država srednje Evrope u posljednje dvije decenije. Štaviše, znatan je broj građana koji princip komune vide kao još jedan od praktičnih alata za sprovođenje kolektivnih interesa na mikronivou. Gledano iz tog ugla, organizacija održive zajednice više je od utopijskog (socijalističkog) sna, oslonjena na ideju o strateškoj preraspodjeli materijalnih dobara, radne energije i društvene solidarnosti. Ona je konkretno sredstvo za hirurško odstranjivanje malignih uticaja globalne ekonomije – u terminima marksističke teorije, efekata otuđenja - u korist većine.