Arheologija i 3D tehnologija za istraživanje kulturne baštine

U okviru javnog poziva za projekte valorizacije kulturne baštine, Turistička Organizacija Budva je finansirala arheološka istraživanja na lokalitetu Mirišta u Budvi. Sveobuhvatna arheološka istraživanja je sproveo tim Polimskog Muzeja koji je i inicijator projekta. Nakon izvršenih arheoloških radova, izvršena je digitalizacija lokaliteta kako bi se napravio najsveobuhvatniji arhivski materijal i stvorili uslovi za dalje proučavanje, istraživanje i promociju. Za digitalizaciju lokaliteta zaslužan je 3D Tim.

O lokalitetu

Lokalitet Mirište ima svoje etimološko objašnjenje. Mirište, Mirišće označava kućište, mjesto gdje je nekada bio dom. Riječ je nastala od riječi mir, mirina sa značenjem zid, zidina. (Željko P. Mitrović, Tajne kućišta u Mirištu). Mirište je relativno ravan i blago ukošen plato koji se nalazi na nadmorskoj visini od oko 52 metra. Objekat podignut na Mirištu svojim položajem dominira prostorom i vizurom na širi morski horizont, od užeg akvatorija Budvanskog zaliva, preko ostrva Školj, Svetoga Stefana, do duboko na horizontu, pod Reževiće. Za ovaj objekat postoje samo priče starijih da se za kućište govorilo da je to židovska crkva – tuđemilska, da su svojevremeno Jevreji tu nešto iskopavali i navodno tragali za zlatom. Ali je sasvim izvjesno da nijesmo naslijedili podatke i sjećanja o ovom objektu što govori o njegovoj dubokoj starosti

Koroneli (1686. godina)

Arheološka istraživanja

Prije početka arheoloških istraživanja posebna pažnja je posvećena Koronelijevom crtežu iz 1686. godine. Sa sigurnošću se može pretpostaviti da je kartograf Koroneli posvetio posebnu pažnju Paštrovićima, crtajući gradove i značajna strategijska mjesta na jadranskoj obali. Ako uzmeno u obzir da je u prednjem planu mala uvala Pržno, zaštićena kamenom kulom na ostrvu Kršić i objektom na Kraljičinoj stolici, sa sigurnošću možemo pretpostaviti da je posebna pažnja posvećena objektu koji se nalazi na Mirištu. Objekat je nesrazmjerno uvećan, sa svim detaljima o spratnosti i naglašenim kontraforima, predstavljenim u obliku malih kulica koje ga flankiraju. Na prvi pogled može se pomisliti da se radi o trobrodnoj bazilici ali je ta mogućnost neprihvatljiva jer na zapadnoj strani ne postoji centralni ulaz u objekat.

Sa zapadne strane, duž sjevernog zida, urađena je kosa zemljana rampa koja vodi do ulaza u prostoriju I. Ovaj hodnik je širok 2,00 metra, a od ostalog dijela prostorije izdvojen je podzidom, rađenim u tehnici sa jednim licem, koji se nalazi na južnoj strani. Na ovaj način formirana su dva različita nivoa prostorije, visočiji u južnoj i kosa rampa na sjevernoj strani.

Dva visinski različita nivoa vjerovatno su bila premošćena sa drvenim stepeništem ili kosom drvenom rampom. Može se pretpostaviti da su u Prostoriji II bile i sve druge komunikacije po vertikali: ka prizemlju, spratovima i potkrovlju (stepenišni trakt). Na visočijem podestu na južnoj strani Prostorije II, nalazi se porušeni i ukošeni blok zidne mase koja nije uklanjana prilikom istraživanja.

U zasvedeni podrum se ulazilo na dosta uzan prolaz od kojeg je sačuvan južni dovratnik dok je sjeverni oštećen i obijen. Kameni prag ulaza, u odnosu na nivo poda zasvedene podrumske prostorije (I), je visočiji za oko jedan metar. Sve zidne površine Prostorije I su presvučene slojem maltera, debljine od 1 do 4 cm, dok je pod zaliven malterom, prosječne debljine 10 cm. Ispod poda nalazila se podna supstrukcija rađena od lomljenog kamena.

Zbog relativno plitkog ukopavanja podruma, prizemlje objekta je visočije za oko 1 metar u odnosu na okolni teren. Ovo potvrđuje položaj vrata, od kojih je sačuvan južni dovratnik, koja vode u prostoriju prizemlja koja se nalazi nad zasvedenim podrumom (Prostorija III).

Na južnom zidu Prostorije III sačuvan je donji desni ugao nekadašnjeg otvora prozora. Položaj vrata prizemlja otvara mogućnost sigurne pretpostavke da je glavni ulaz u objekat bio na južnom zidu prostorije II. Naime, širina prostorije II (2,75) daje mogućnost da se formiraju stepeništa, sa podesta za ulaz u prizemlje, ka podrumu i ka ostalim spratovima objekta.

Na osnovu sačuvane grafike kartografa Koronelija jasno se vidi da je objekat jako visok i da pored visokog prizemlja, bez prozora na zapadnoj strani, ima dva sprata i potkrovlje. Zbog planirane visine sasvim je opravdano podizanje masivnih kontrafora na centralnom dijelu objekta. Podignuti su, na sjevernoj i južnoj strani objekta, po dva jaka kontrafora, široka 1,00 a u polje duga 1,2 metra. Kontrafori su jednovremeno građeni sa zidovima objekta, pa je u svakom drugom redu vršeno preklapanje zidne mase, uvlačenjem redova kamena kontrafora u zidnu masu objekta.

Zaključak arheoloških istraživanja

Na osnovu Koronelijevog crteža može se reći da je objekat na Mirištu postojao u drugoj polovini 17. vijeka. Za ovaj period i nešto ranije se mogu vezati i fragmenti majolike nađene u podu prostorije I. Ako uzmeno u obzir da je kartograf Koroneli radio za potrebe vojnih vlasti onda se sa dosta sigurnosti može pretpostaviti da se radi o vojno-stambenom objektu za smještaj jedne vojne jedinice koja je nadzirala komunikacije (Budva – Prasvica-Sveti Stefan i dalje) i male luke, na Pržnu i Kraljičinoj plaži. Posebno treba imati u vidu djelovanje paštrovkih gusara u 16, 17 i 18 vijeku. Iz ovog okruženja poznata su imena gusara Andrije Mitrovića i Kristofera Kažanegre koji su u jednom periodu bili strah i trepet duž čitave istočne jadranske obale. Pored toga, treba analizirati stare karte na kojim su ucrtane komunikacije koje su išle od Budve ka Petrovcu, one pored obale i one koje vode ka Gornjim Paštrovićima gdje su postojali mali kašteli za odbranu domicilnog stanovništva (Duljevo i Krute). U ovom periodu mletačke vojne vlasti posebnu pažnju posvjećuju odbrani teritorije od Turaka. Ne treba isključiti mogućnost da su paštrovski gusari koristili objekat ovoga tipa za osmatranje, smještaj i utvrđivanje. Ova odbrambena kula (ili karaula), uvezana sa objektom na ostrvu Kršić i onim na Kraljičinoj stolici, predstavlja značajno odbrambeno uporište koje je bilo predmet pažnje vojnog kartografa Koronelija. Sa dosta smjelosti se može pretpostaviti da je ovaj objekat podignut poslije velikog zemljotresa koji se desio 1667. godine, pa je ojačan moćnim kontraforima podignutim na sjevernoj i južnoj strani.